بلوغ در دختران

مفهوم بلوغ

نوجوانی دوره ای بحرانی به شمار می آید که طی آن مرحله «بلوغ» اتفاق می افتد. «بلوغ» در فرهنگ فارسی به معنی «رسیدن»، «رسیدن به سن رشد»، «مرد شدن»، «زن شدن»، «رسیدگی و پختگی و به حد کمال رسیدن» آمده است. سازمان جهانی بهداشت، نوجوانی را به سنین 10 تا 19 اطلاق می کند. این دوره منشاء تغییرات زیادی در وجود شخص است و موجب می شود که شخص به گونه ای متفاوت، رفتار و احساس کند. در این دوران، نگاه نوجوان نسبت به جهان تغییر می کند و گاهی دچار تشویش و نگرانی می شود. گاه تصمیم گیری برایش مشکل می شود و مجموعه این عوامل موجب بروز مشکلاتی در برخورد وی با خانواده و جامعه می شود. بلوغ دوره بحرانی انتقال از مرحله کودکی به بزرگسالی و زمان اکتساب قدرت باروری است. دوره ای که تغییرات تکاملی در مغز و غدد بدن باعث تغییرات «جسمانی»، «روانی»، «روحی» و «رفتاری» می شود.

اهمیت شناخت بلوغ در دختران و مسائل آنان

«بلوغ» یکی از حیاتی ترین مراحل زندگی انسان است. دوره ی بلوغ ویژه برای دختران دوره ی بسیار مهم و حساسی در زندگی به شمار می رود. آنان با ورود به سن بلوغ شاهد تغییرات زیادی در وضعیت «ظاهری»، «روانی» و «رفتارهای اجتماعی» خود می باشند. این دوره با پیدایش صفات ثانویه جنسی شروع می شود و تا تکمیل بلوغ جسمانی ادامه می یابد. در این دوره تغییرات فیزیکی مهمی در بدن دخترها رخ می دهد که منجر به ایجاد «تغییرات بافت چربی در بدن»، «رشد سریع استخوان ها»، «بلند شدن قد» و «بروز تغییرات جنسی جسمی» خواهد شد.
بلوغ به چهار مرحله تقسیم می شود:
مرحله قبل از بلوغ که بین 10 تا 12 سالگی قرار دارد. البته این امکان وجود دارد که «بلوغ جسمی» در این مرحله نیز اتفاق افتد.
مرحله 13 تا 14 سالگی که معمولا مرحله بلوغ جسمی است.
مرحله بعد از بلوغ یا مرحله اواسط نوجوانی که مرحله 15 تا 16 سالگی است.
مرحله 17 تا 19 سالگی که اواخر بلوغ و مرحله تکامل رشد جسمی است.

تغییرات جسمی بلوغ در دختران

«بلوغ» عبارتست از یکسری تغییرات جسمی و روانی که سلسله وار به دنبال هم اتفاق می افتد و نهایتا در پایان این دوره، «دختران نوجوان» زمینه و آگاهی کافی جسمی و روانی را برای «زن شدن» پیدا می کند. علامتهای جسمی بلوغ به دنبال یکسری تغییرات هورمونی بدن که از طریق مغز (سیستم هیپوفیز و هیپوتالاموس) کنترل می شود و ارتباط مستقیمی با تخمدان (در دختران) دارد، ظاهر می شود. سن بروز تغییرات بدنی در دوره بلوغ بسیار متغیر است. اکثر دختران در سنین 9 تا 13 سالگی نخستین تحولات دوره بلوغ را از خود نشان می دهند. یک تا دو درصد جمعیت، شروع تغییرات بلوغ را در خارج از این محدوده سنی تجربه می کنند که این افراد از نظر «بلوغ زودرس» و یا «بلوغ دیررس» ارزیابی می شوند.

علائم جسمی بلوغ در دختران

بطور کلی علائم جسمانی دوران بلوغ در دختران عبارتند از: «رشد جسمی و قدی»، «جوانه زدن نوک پستان ها و رشد آنها»، «پیدایش موهای ناحیه تناسلی و زیر بغل» و «قاعدگی».

رشد قد

جهش رشد معمولا در دختران حداقل 2 سال زودتر از پسران اتفاق می افتد و بسیار چشمگیر است. به طوری که در مدت یک سال میزان رشد 2 برابر می شود و قد حدود 6 تا 11 سانتی متر بیشتر می شود. جهش چشمگیر رشد و حداکثر افزایش آن، معمولا دو سال بعد از جوانه زدن پستان ها و یک سال قبل از شروع عادت ماهانه اتفاق می افتد.
سرعت رشد در دختران به میزان هورمون رشد و هورمون جنسی (استروژن) مربوط می شود. هورمون رشد باعث افزایش رشد بخصوص در استخوانها و غضروف می شود. ولی هورمون جنسی (استروژن) سبب بسته شدن مرکز رشد استخوانی و کاهش و کند شدن رشد استخوان می شود. به همین دلیل است که بعد از شروع قاعدگی، سرعت رشد قد کندتر می شود و معمولا بیش از 6 سانتی متر افزایش نمی یابد.

رشد پستان ها

مرحله بعدی، رشد پستان هاست که معمولا در سنین بین 9 تا 13 روی می دهد. به طور متوسط در 5 / 9 سالگی پستان ها آغاز به رشد می کنند. جوانه زدن پستان ها از نوک پستان شروع می شود و به طور معمول دردناک، حساس و در دو طرف همزمان است. در پایان دوره بلوغ، رشد پستان کامل می شود و به صورت پستان بالغ در می آید.

قاعدگی

آخرین مرحله بلوغ، قاعدگی است که در سنین 10 تا 16 سالگی و به طور متوسط در 13 سالگی اتفاق می افتد. «عامل وراثت» و «عوامل محیطی» از قبیل «محل جغرافیایی و تماس با نور»، «وضعیت سلامت»، «وزن»، «تغذیه» و «شرایط روانی» در شروع سن بلوغ دخالت دارند. معمولا کودکانی که در مناطق گرم و کم ارتفاع و یا نقاط شهری زندگی می کنند و یا چاق هستند زودتر بالغ می شوند.
در پایان دوره بلوغ، تغییر فرم بدن و پیدایش هیکل زنانه رخ می دهد. به طوری که چربی به شکل زنانه در بدن توزیع می شود. یعنی لگن پهن و رانها کلفت می شود. پستان ها کاملا رشد می کند. همچنین علاوه بر قاعدگی، رحم، مهبل و اعضای تناسلی زن نیز به اندازه کافی رشد می کنند. این مراحل معمولا در 18 سالگی کامل می شوند. بر اثر ترشحات هورمونی، فعالیت غدد چربی و عرق نیز در دختران افزایش پیدا می کند و ممکن است باعث پیدایش جوش در صورت و یا سایر اعضا بدن شود. این جوشها نباید دستکاری شوند؛ زیرا در این صورت عفونی می شوند و پس از بهبودی اثرات آنها روی پوست باقی می ماند. در صورتی که میزان عرق کردن زیاد باشد، بهتر است دختران علاوه بر استحمام، از اسپری زیر بغل و یا لوسیونهای ضد عرق نیز استفاده کنند.

بهداشت جسمی بلوغ در دختران

توجه به نظافت پوست موجب «زیبایی»، «شادابی»، «تنفس پوستی» و از «بین رفتن بوی بدن» می شود. شست و شو با آب ولرم و صابون سبب پاکیزگی پوست می شود. در این دوره غدد عرق، ماده چربی با بوی بد ترشح می کنند که سبب بد بو شدن بدن می شود. شست و شوی بدن و استحمام علاوه بر تمیزی و نشاط و شادابی نوجوان، سبب از بین رفتن بوی بد بدن نیز می شود. بنابراین بهترین و مهمترین وسیله نظافت پوست «حمام کردن» و شستن تمام بدن بوسیله آب گرم و صابون است.
استحمام مرتب برای سلامتی دختران نوجوان لازم است. استحمام روزانه در دوران عادت ماهانه نیز ضروری است. البته توصیه می شود از حمام کردن در وان خودداری شود. دردهای دوران عادت ماهانه اغلب به دلیل انقباضات عضلانی رحم بوجود می آیند که می توان آن را از طریق استحمام با آب گرم و یا استفاده از کیسه آب گرم به مدت 10 تا 15 دقیقه تسکین داد.
در دوران عادت ماهانه، شست و شو و گرفتن طهارت ضروری است و بر خلاف برخی تصورات رایج، این اقدام باعث نازایی و هیچ نوع بیماری دیگری نخواهد شد. با شست و شوی خون، بوی بد از بین می رود و از مساعد شدن محیط برای رشد انواع میکروب ها جلوگیری می شود.
استفاده از حوله و وسایل بهداشتی شخصی و همچنین زدودن موهای زائد بدن به روش صحیح، از دیگر نکات ضروی است که حتما باید رعایت شود.

بلوغ زودرس

گاهی اوقات علامتهای بلوغ و حتی قاعدگی زودتر از 8 سالگی شروع می شود که به آن «بلوغ زودرس» می گویند. «بلوغ زودرس» در دخترها 5 برابر شایع تر از پسرها است و در اغلب موارد، علت آن ناشناخته است. ابتلا به برخی بیماریها نظیر بیماری های تخمدان و مصرف بعضی از داروها ممکن است موجب «بلوغ زودرس» شوند که در صورت بروز آن باید به پزشک مراجعه کرد.

بلوغ دیررس

تغییرات زیادی در محدوده سنی «بلوغ دیررس» وجود دارد، ولی معمولا اغلب دختران در 13 سالگی وارد مرحله بلوغ شده اند. «بلوغ دیررس» بسیار نادر است. در صورت عدم ظهور علائم بلوغ تا پایان 16 سالگی باید به پزشک مراجعه کرد. علل مختلفی از قبیل «مشکل ژنتیکی» و «ناهنجاری های مختلف «دستگاه تناسلی» ممکن است موجب بروز «بلوغ دیررس» شوند.
دختران در دوران بلوغ علاوه بر تغییرات جسمی، دستخوش یکسری تغییرات و علائم روانی می شود که شناخت این علائم به والدین و مربیان برای درک بهتر نوجوان و برخورد صحیح و منطقی با وی و رفتار مناسب با شرایط روانی و رفتاری آنان کمک زیادی می کند.

ویژگی های روانی و رفتاری بلوغ در دختران 14-10 ساله

این ویژگی ها عبارتند از: «میل به گوشه گیری، حساسیت بسیار نسبت به انتقاد دیگران، بی قراری، بی ثباتی، تحریک پذیری، نوسان در خلق و خو، مخالفت با خانواده و دوستان و به طور کلی جامعه، در رویا فرو رفتن، شرم و حیای مربوط به تغییرات ناشی از بلوغ جنسی، تنبلی و سستی، نافرمانی از بزرگترها، خیره سری و خودرأیی، نداشتن احساس امنیت و اعتماد به نفس، مقاومت در برابر پند و اندرز والدین، تمایل شدید به ارتباط نزدیک با دوستان و گفت و گوهای پنهانی و طولانی با آنها، حساسیت نسبت به آراستگی ظاهر خود و صرف وقت جلوی آینه».
این علائم که حدود یک سال پیش از بلوغ آغاز می شود، در مرحله جنسی رو به شدت می گذارد و در مراحل پایانی بلوغ بتدریج کاهش می یابد. باید به تفاوتهای فردی بین نوجوانان توجه داشت، یعنی اینکه ممکن است این علائم به صورت یکسان در همه نوجوانان ظاهر نشود، ضمن آنکه اغلب نوجوانان احساسات و عواطف خود را در این مرحله از رشد بروز نمی دهند.