بالغ شدن
روان شناسی بلوغ به بررسی تغییرات و ویژگیهای مربوط به بلوغ در جنبه‌های مختلف جسمی ، روانی و اجتماعی می‌پردازد و فرآیند بلوغ را به عنوان پدیده مهم در انتقال از کودکی به بزرگسالی مورد بحث و بررسی قرار می‌دهد.
تاریخچه روان شناسی بلوغ
در مطالعه تغییرات مربوط به بلوغ "ارسطو" تغییرات خاص از بلوغ جنسی را شرح داده و همچنین به تغییرات روانی همزمان با این تغییرات اشاره کرده است. "ژان" "ژاک" "روسو" در قطعه‌ای از خطابه مدیحه سن برنارد به بوسوئه و همچنین در کتاب چهارم امیل از اسرار دوران بلوغ که آن را تولد ثانوی نامیده است، بحث می‌نماید. اولین مقاله معتبر و علمی در رابطه با بلوغ توسط برنمایم در سال 1891 منتشر شد و بالاخره با پژوهشهای گسترده استانلی هال به عنوان پدر روان شناسی بلوغ (نوجوانی) این مطالعات وارد حیطه روانشناسی شد.
مباحث مورد بحث در روان شناسی بلوغ
مفهوم بلوغ و تفاوت آن با نوجوانی
بررسی و تعییم مفهوم بلوغ از طرف روان شناسان بلوغ و صاحب نظران سایر حوزه‌های مورد بررسی قرار گرفته است. اکثریت قریب به اتفاق صاحب نظران در مورد واژه‌های بلوغ و نوجوانی توافق ندارند و معمولا پیدا کران نظریه‌ای مشترک بین آنها کار دشواری است. عمدتا توجه به تغییرات جنسی در اکثریت تعاریف مورد تاکید بوده است و بلوغ را مرحله شروع تغییرات جسمی و جنسی دانسته‌اند که در آغاز نوجوانی اتفاق می‌افتد.
ویژگیهای بلوغ ، مراحل بلوغ ، انواع بلوغ ، سن بلوغ ، معیار بلوغ ، علل بلوغ
از دیگر مباحث مورد بحث در روان شناسی بلوغ است که توسط روان شناسان بلوغ مورد بررسی قرار گرفته و نظریاتی ارائه شده است.
عوامل موثر در بلوغ
در این مقوله روان شناسی بلوغ تاثیر عواملی چون عوامل اجتماعی ، اقتصادی ، زمان ، عوامل عصبی و هورمونی را مورد بررسی قرار می‌دهد. نظریات ارائه شده در این مقوله با انجام پژوهشها و تحقیقات اجتماعی ، زیستی و ... در جوامع مختلف بدست می‌آید.
بررسی آگاهی از تغییرات بلوغ و بازتاب آنها در شخصیت
از مقوله‌های مهم و مورد علاقه روان شناسی بلوغ است. توجه به نگرانیهای ناشی بویژه بلوغ جنسی و هموارسازی طی این مسیر برای نوجوان از دیدگاه روان شناسی نوجوانی حائز اهمیت است.
ارتباط روان شناسی بلوغ با سایر حوزه‌های علمی
از آنجائیکه بلوغ به عنوان یک مفهوم کلی و گسترده جنبه‌های مختلفی از رشد را شامل می‌شود مثل بلوغ جنسی و جسمی ، بلوغ عاطفی ، بلوغ اجتماعی ، بلوغ اقتصادی و .... روان شناسی بلوغ علاوه بر ارتباط تنگاتنگ و عمیق خود با سایر حوزه‌های روان شناسی همچون روان شناسی رشد ، روان شناسی شخصیت ، روان شناسی بالینی و مشاوره با دیگر شاخه‌های علمی نیز ارتباط گسترده‌ای دارد.
در بررسی ویژگیهای بلوغ اجتماعی و تغییرات خاص از آن در زندگی نوجوان روان شناسی بلوغ عمدتا از علوم اجتماعی و نظریات و مباحث موجود در این شاخه سلاحی جوید. در پیوند بین روان شناسی بلوغ و علوم اجتماعی پرسشهایی چون یک جامعه چه استنباطی از بلوغ دارد، چه نقشی برای فردی که دوران بلوغ را سپری می‌کند می‌شناسد و شیوه تاثیرگذاری آن بر سهولت بلوغ چگونه است.
بنابراین پیوند تغییرات روانی دوارن بلوغ ، طول بلوغ و ... نشان داده‌اند. پژوهشهای اریمان و همینطور تحقیقات لاندیس بر این تفاوت صحه گذارده‌اند. لاندیس سه نوع ساخت اجتماعی شامل جامعه بدوی ، روستایی و شهری را بر شمارد که بلوغ افراد خود را به شیوه‌های متفاوتی تحت تاثیر قرار می‌دهند.
پژوهشهای مارگرت مید در مورد قبایل جزیره ساموا و گینه نو نیز از آثار به نسبت قدیمی جامعه شناختی و مردم شناختی است که به تاثیر عوامل محیطی در دوارن بلوغ توجه داشت. مید نشان داده است که علائم بلوغ را نباید تنها معلول تغییرات درونی و جسمانی دانست و این عوارض بر حسب شرائط و اجتماعی بسیار متنوع خواهند بود.
از سوی دیگر در مباحث مربوط به بررسی علائم جسمی و ظاهری بلوغ بین روان شناسی بلوغ و علوم زیستی و فیزیولوژیک پیوندی برقرار می‌شود. شناسائی علائم بلوغ در حیطه جسمی و جنسی شامل رشد صفات اولیه و ثانویه جنسی ، رشد قد ، وزن ، اندامهای داخلی مثل قلب ، ششها و ... سوخت و سازها و نیازهای تغذیه‌ای ، تونایی بدنی و عضلانی و شیمی خون ، ارتباط بین روان شناسی بلوغ و علوم زیستی را مستحکمتر می‌سازد.
یافته‌های حاصل از تحقیقات زیستی و فیزیولوژیک مواد خاص برای تحقیقات روان شناسی بلوغ به شمار می‌روند. در کنار بروز تغییرات طبیعی و همه‌گیر بلوغ مواردی در این دوارن ظاهر می‌شود که ریشه به هنجار نداشته و اغلب به عنوان ویژگیهای نابهنجار دوران بلوغ به شمار می‌روند. برخی انحرافات و بزهکاریها و رفتارهای نابهنجار با دوارن بلوغ ارتباط دارند و همچنین شروع برخی اختلافات روانی دوره بلوغ شناسایی شده است. در این حیطه روان شناسی بالینی ، روان شناسی مشاوره و علوم تربیتی با روان شناسی بلوغ وارد عمل میشوند.
به عنوان مثال آشنایی با یافته‌های روان شناسی بلوغ برای متخصصان علوم تربیتی و بالینی و مشاوره از جهت تشخیص طبیعی بودن یا نابهنجار بودن رفتار ارجاع داده شده بسیار حائز اهمیت است. همچنین در برنامه‌ریزیهای مربوط به آموزش و تربیت ، به عنوان مثال ارائه بینش صحیح به نوجوانان در جهت شناخت بلوغ و ایجاد واقع بینی در آنان مورد توجه فراوان می‌باشد.
روش پژوهش در روانشناسی بلوغ
روش و پژوهش در این حوزه نیز همچون سایر حوزه‌های روانشناسی با روشهای علمی پژوهشی صورت می‌گیرد. به لحاظ ارتباط تنگاتنگ این شاخه با علوم زیستی و اجتماعی و از روشهای آزمایشی و غیر آزمایشی (با سهم بیشتر تحقیقات غیر آزمایشی) رایج است.
بلوغ یعنی چه؟
بلوغ رسیدن به سن رشد است. یعنی پسر شما مرد و دختر شما زن می شود. در طی بلوغ، تغییرات سریعی در وضعیت جسمی و روحی فرزند شما رخ می دهد که در اثر آن قدرت باروری پیدا می کند و رفتار و احساس فرزند شما تغییر می کند.
دوره ی بلوغ چه اهمیتی دارد؟
گفتیم که بلوغ یعنی اینکه فرزند شما قدرت باروری پیدا می کند و رفتارهای جنسی او شکل می گیرد؛ پس بلوغ زیربنای زندگی بزرگسالی اوست. جامعه امروز نسبت به زمانی که شما دوره ی بلوغ را طی می کردید بسیار تغییر کرده است. فرزند شما به وسایل ارتباط جمعی بسیاری از جمله اینترنت و ماهواره دسترسی دارد؛ حتی اگر شما در خانه تان به آنها دسترسی نداشته باشید. همچنین بچه های امروز در سن پایین تری نسبت به گذشته بالغ می شوند در حالی که سن ازدواج افزایش یافته است. نفوذ شما روی فرزند جوان تان کمتر از نفوذی است که پدر و مادرتان روی شما داشتند. همه ی اینها موجب شده که رابطه جنسی قبل از ازدواج افزایش یابد.
ابتلا به بیماری های مقاربتی، ازدواج ناموفق، حاملگی ناخواسته و مشکلات روانی از همین دوره ممکن است شروع شود. لذا دوره بلوغ از اهمیت خاص برخوردار است.
چرا شما باید در باره بلوغ بدانید؟
گفیتم که بلوغ با تغییرات جسمی و روحی هراه است. با این تغییرات ناگهانی ممکن است فرزند شما دچار نگرانی شود. او در این زمان نیاز به کمک و راهنمایی دارد. اگر شما در مورد بلوغ آگاهی داشته باشید و اولین نشانه های بلوغ را تشخیص تشخیص دهید، می توانید برخورد مناسب را با فرزندتان داشته باشید و اطلاعات مناسب را به او بدهید تا این دوره را با سلامت طی کند. یادتان باشد که اگر او از کمک شما ناامید شود ممکن است اطلاعات نادرست را از منابع دیگر بگیرد.
تغییرات بلوغ در پسران
تغییرات بلوغ در پسران شامل رشد جسمی و افزایش قد، بزرگ شدن بیضه ها، بزرگ شدن آلت تناسلی، احتلام، رویش موهای زهار، رویش موهای زیر بغل و افازیش موهای بدن، رویش ریش و سبیل، تغییرات پوست بدن، تغییر صدا و رشد عضلانی است. در اینجا هر یک از این موارد را برای شما توضیح می دهیم.
بزرگ شدن بیضه ها: اولین علامت بلوغ در پسرها بزرگ شدن بیضه هاست که اغلب از سن 5/9 سالگی شروع و تا حدود 20 سالگی رشد آن کامل می شود.
بزرگ شدن آلت تناسلی: کمی بعد از رشد بیضه ها، آلت تناسلی نیز رشد می کند. میزان بزرگ شدن آلت تناسلی از یک فرد به فرد دیگر تفاوت دارد.
نعوظ: وقتی بیضه ها و آلت تناسلی بالغ شد، در اثر تحریک جنسی، خون در آلت تناسلی جمع می شود و آلت تناسلی بزرگ و سفت می شود که به آن نعوظ می گویند.
احتلام: با رشد بیضه ها و آلت تناسلی نهایتا تولید اسپرم آغاز می شود. معمولا در این زمان خروج مایع منی، یعنی انزال در زمان خواب اتفاق می افتد که به آن احتلام می گویند. اینکه اولین تجربه احتلام خوشایند باشد و یا موجب نگرانی و اضطراب شود کاملا به برخورد شما بستگی دارد. می بایست از قبل این موضوع را برای او توضیح داده باشید.
رشد جسمی و افزایش قد: افزایش سریع قد در مراحل اولیه بلوغ اتفاق می افت. سن شروع رشد سریع در پسرها دیرتر از دختر ها و به طور میانگین در 5/12 سالگی است و معادل 5/9 سانتی متر در سال است. این افزایش قد تا 18 سالگی کامل می شود. رشد قدی در ابتدا از پاها و دست ها شروع می شود و سپس ساق پا و ران ها رشد می کنند. رشد سینه، تنه و شانه ها نیز در آخر اتفاق می افتد. در این زمان پستان ها نیز بزرگ می شوند، بینی بزرگ می شود و رشد اندام ها ناموزون است. اما جای نگرانی نیست و تا پایان بلوغ پسر شما حالت مردانه پیدا می کند.
رویش موهای زهار: حدود یک سال بعد از بزرگ شدن بیضه ها و آلت تناسلی موهای زهار( ناحیه تناسلی) رشد می کنند. در ابتدا موها کم، نازک و ظریف و به تدریج تیره رنگ، زبر و مختصری مجعد می شوند.
رویش موهای زیر بغل و افزایش موهای بدن: پس از موهای زهار، موهای زیر بغل رشد و موهای بدن نیز افزایش پیدا می کنند. در بعضی افراد روی قفسه سینه نیز، مو رشد می کند.
رویش ریش و سبیل: از حدود 14 سالگی رشد ریش و سبیل شروع می شود و تا 18 سالگی کامل می شود.
تغییرات پوست بدن: پوست زبر شده و منافذ پوست بازتر می شوند. فعالیت غدد چربی پوست در اثر تحریکات هورمون مردانه بیشتر شده و جوش هایی روی صورت و بدن ظاهر می شوند. در این زمان تعریق به خصوص در ناحیه زیر بغل زیاد می شود که همراه با فعالیت غدد چربی ممکن است بوی بدی تولید کند.
تغییر صدا: تغییر صدا ناشی از رشد طناب های صوتی است که در ابتدا صدا خشن و بعد بم اما کم کم صدا خوش آهنگ تر می شود.
رشد عضلات: عضلات به خصوص عضلات سینه رشد می کنند و قدرت عضلانی زیاد می گردد. ساق پا، بازوها و شانه ها شکل مردانه پیدا می کند.
تغییرات بلوغ در پسران
ساختمان دستگاه تناسلی مرد
دستگاه تناسلی مرد شامل آلت تناسلی، بیضه ها، کیسه بیضه، اپیدیدیم، مجرای خروجی، پروستات و کیسه های منی است.
آلت تناسلی: قسمت انتهایی دستگاه ادراری است و مجرای ادرار از میان آن می گذرد. آلت تناسلی قابل نعوظ است یعنی می تواند پرخون شود و به حالت انقباض درآید( سفت شود). انزال یعنی خروج مایع منی از طریق مجرای ادرار در آلت تناسلی انجام می شود.
بیضه ها: دو عضو بیضی شکل هستند که داخل کیسه بیضه قرار گرفته اند. تولید سلول جنسی مرد یعنی اسپرم و ترشح هورمون جنسی مردانه یعنی تستوسترون در بیضه ها انجام می شود. تستوسترون در تولید اسپرم نقش دارد و همچنین موجب بروز صفات ثانویه جنسی در مردان می شود. در توضیح علایم بلوغ در پسران، صفت ثانویه جنسی را برای شما بیان می کنیم. فعالیت بیضه ها تحت تاثیر هورمونی است که از مغز ترشح می شود.
کیسه بیضه: یک کیسه پوستی است که بیضه ها درون آن قرار دارند و از بیضه ها محافظت می کند. کیسه بیضه مسئول ایجاد دمای مناسب برای بیضه است. در زمان سرما منقبض می شود تا بیضه ها در مجاورت بدن قرار بگیرند و گرم شوند و در زمانی که هوا گرم باشد و یا فرد تب داشته باشد منبسط می شود تا بیضه ها از بدن دور باشند زیرا ساخته شدن، رشد و عملکرد بیضه در دمای زیاد مختل می شود. بیشتر مواقع در مردان یک بیضه کوچکتر از بیضه دیگر و آویزان تر است.
اپیدیدیم: لوله پر پیچ و خمی است که به صورت یک کلاف پیچیده در روی هر بیضه قرار گرفته است. اسپرم هایی که در بیضه ساخته می شوند وارد این لوله شده و در حین عبور از این لوله رسیده می شوند.
مجرای خروجی: مجرایی است که اسپرم ها و ترشحات بیضه را از اپیدیدیم به مجرای ادرار می برد.
پروستات: غده ای است که در زیر مثانه قرار گرفته و از وسط آن مجرای ادرار( مجرایی که از مثانه شروع می شود و از آلت تناسلی می گذرد) عبور می کند. پروستات مایع رقیقی ترشح می کند که شیری رنگ و قلیایی است و محیط مناسب را برای فعالیت اسپرم فراهم می کند.
کیسه های منی: دو غده ی ترشحی در دو طرف پروستات است و مجرای هر غده به مجرای خروجی وصل می شود. این غده مایعی ترشح می کند که حجم اصلی مایع منی را تشکیل می دهد. این مایع ماده غذایی مورد نیاز برای تامین انرژی لازم برای حرکت اسپرم ها را در اختیار آنها قرار می دهد. همچنین با حالت لغزنده ای که دارد حرکت اسپرم ها را راحت می کند.
مایع منی: مایع منی حاوی اسپرم و ترشحات کیسه منی و پروستات است.در هر بار انزال حدود 2 تا 6 میلی لیتر مایع منی از مجرای ادرار خارج می شود که به طور متوسط حاوی 100 میلیون اسپرم است. حجم اصلی مایع منی را ترشحات کیسه منی تشکیل می دهد و اسپرم ها حجم ناچیزی از مایع منی را تشکیل می دهند. اسپرم با چشم قابل دیدن نیست و برای دیدن آن به میکروسکوپ نیاز است.
